Dziś o cyfrach i liczbach – zacznę więc od myśli Juliusza Pawła Schaudera – polskiego matematyka: “Prawdziwy profesor mówi a, pisze b (które wygląda jak c), myśli d, a powinno być e”. Postaram się jednakowoż wyjaśnić Wam podstawy posługiwania się liczebnikami w języku polskim w sposób jasny i czytelny. No, to jedziemy 🙂

Najtrudniejsze, tak mi się wydaje, w odmianie są liczebniki zbiorowe i o nich opowiem Wam innym razem, dziś chciałabym się skupić na dość potocznych problemach z cyferkami:

DATY – ROK

Zaczniemy od “oczywistej oczywistości” – czyli od roku: 2018 to rok “dwa tysiące osiemnasty” i coś się wydarzyło “w roku dwa tysiące osiemnastym”, nie dwutysięcznym osiemanstym, bo przecież nie mówimy, że Jagiełło pokonał Krzyżaków w *tysiąc czterechsetnym dziesiątym. Poniżej czytelna (mam nadzieję) plansza, na której pokazuję Wam zasadę posługiwania się datami rocznymi:

daty

Żeby było łatwiej – można sobie skojarzyć z kolorami – z tłem planszy: liczebniki porządkowe odmieniają się tak jak przymiotniki:

D. ósmego || niebieskiego
C. ósmemu || niebieskiemu
N. ósmym || niebieskim
itp.

Zresztą nie tylko te małe liczby, także te większe:

D. setnego || niebieskiego
C. setnemu || niebieskiemu
N. setnym ||niebieskim
itp.

Przy okazji ciekawostka: liczebniki porządkowe od 100 nazywamy w ten sposób:
100. – setny,
200. – dwusetny,
300. – trzechsetny,
400. – czterechsetny,
500. – pięćsetny,
600. – sześćsetny,
700. – siedemsetny,
800. – osiemsetny,
900. – dziewięćsetny,
1000. – tysięczny.

Przy pytaniach o rok powinniśmy stosować raczej “który” niż “jaki”, bo jacyś mądrale na pytanie: “Jaki mamy rok?” mogliby odpowiedzieć: “Raczej zimnawy” albo “Urodzajny”, podobnie jak w pytaniu: “Jaki mamy dziś dzień?” – “Deszczowy”. Myślę jednak, że “który” i “jaki” są dziś używane wymiennie i naprawdę nieliczni widzą różnicę pomiędzy tymi zaimkami.

DATY – MIESIĄC

Tu sprawa jest względnie prosta: mamy tylko 12 miesięcy.  W każdym roku jest jeden styczeń, jeden luty, jeden marzec itp. Nie mówimy więc i nie piszemy, że dziś jest 2 kwiecień albo 23 wrzesień, bo, jak już wspomniałam: kwiecień jest jeden i wrzesień też jest jeden (w danym roku). A zatem:

2kwietnia

DATY – DZIEŃ

“Dziś jest drugi kwietnia” – w datach dziennych pojawi się liczebnik porządkowy, czyli: pierwszy, trzeci, dziesiąty i dwudziesty drugi. Ten liczebnik porządkowy bywa też odmieniany: którego? czternastego stycznia. Dopóki posługujemy się literkami, sprawa jest dość prosta. Gorzej z zapisem liczbowym…
Rada Języka Polskiego zaleca zapisywać liczebniki porządkowe z kropką: 1. = pierwszy. Rada powołuje się na Nowy słownik ortograficzny PWN: „Po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe stawiamy kropki, np. na 10. (=dziesiątym) piętrze […]. Kropka po liczebniku może zostać opuszczona, jeśli z kontekstu jednoznacznie wynika, że użyty został liczebnik porządkowy, np. Chodzę do 8 klasy.” (Nowy słownik ortograficzny PWN, red. E. Polański, Warszawa 1997, s. XCVIII, zasada nr 87.4.).
I ja tak sobie dumam, że kiedy piszemy daty, to kontekst jest jednoznaczny. Nie ma więc potrzeby stawiania kropek w zapisie dat dziennych: 23. kwietnia. Ale tu problem wcale się nie rozwiązuje… Bo my jednak lubimy dostawiać różne znaczki w wyrazach i często możemy poczytać, że rocznicę uchwalenia konstytucji w 1971 roku obchodzimy: 3-go maja, 3go maja albo (ale to już rzadziej) 3. maja. Istnieją nawet zapisy nazw ulic: 3-go Maja (sama widziałam), więc naprawdę trudno się w tym wszystkim połapać.

Aby łatwiej było zapamiętać, przygotowałam dla Was plansze:

5majadekady

Mam nadzieję, że udało mi się rozjaśnić nieco ciemnawą strefę zapisu i odmiany liczebników. Co Was zaskoczyło? A może wiedzieliście wszystko? 🙂